Het Comomeer: niet voor iedereen

In het noorden van Italië liggen, vlak naast elkaar, vier grote en een aantal kleinere meren, die ieder hun geheel eigen karakter hebben. Dat karakter kun je aflezen aan de soort toeristen die de respectievelijke meren bezoeken. Het Lago Maggiore, met zijn vele vervallen en soms half ingestorte hotels, schijnt vooral door Italianen zelf bezocht te worden. Verrukt zijn ze van de Borromeïsche eilanden, met het Isola Bella. Witte pauwen, een paleis met druipsteengrotachtige kamers, grote hoeveelheden zandstenen en marmeren beelden, niets kan de Italiaan van zijn mening doen stappen dat dit groteske eiland het hoogtepunt vormt van het allermooiste Italiaanse meer. Nederlanders doen het af als kitsch en reizen snel door. Iets verder naar het oosten, grotendeels in Zwitserland, ligt het Meer van Lugano, deftig, duur, en waardig. Campione, het meest vermaarde Italiaanse Casino ligt er aan de oevers, op een enclave in Zwitserland. Een kakkineuze  tent met een schandalig hoge entree. Maar als je een beetje uit de buurt van de dure plaatsen blijft, en in een rustig dorpje gaat zitten, kun je er veel landschappelijk plezier hebben. Het is een typisch Zwitsers meer in die zin dat het grillig is en woest, zoals het Vierwoudstedenmeer. Het valt dan ook enigszins moeilijk te plaatsen temidden van de Noord‑Italiaanse meren.

Pal ernaast vindt men het Comomeer, waar je veel Engelsen kunt aantreffen. Dit meer heeft, na tweeduizend jaar toerisme, een sfeer gekregen van bedaagde beschaving. Dit merk je vooral als je in het voorjaar in Bellagio, op de noordelijkste punt van het schiereiland vertoeft. Daar wordt, in beschaafd Engels, menig boude uitspraak getoetst aan dikke kunst‑naslagwerken, die met grote vanzelfsprekendheid uit kaki schoudertassen te voorschijn worden getoverd. 

Belangrijk kleiner, het grootste van de kleine meren, is het Iseomeer, waar je veel Nederlanders en friettenten aantreft, terwijl het meest oostelijke meer, dat van Garda, een geliefde uitwijkplaats is voor sportieve Zuid‑Duitsers, die, hun surfplank op een handig karretje achter hun motorfiets gemonteerd, de korte reis door Oostenrijk maken en een week lang iedere avond dronken voor hun tent liggen. Dat is eigenlijk heel jammer, want verder is het een mooi meer, met in Gardone het landgoedje Il Vittoriale van de romantische dichter, fascist, dandy en schavuit Gabriele D'Annunzio: een attractie van wereldformaat. Van deze meren is mijn favoriet het Comomeer.

THUISKOMST?

Het kan je gebeuren dat je ineens dat licht verwarrende gevoel krijgt ergens "thuis" te zijn. Dat kan na een uur plaatsvinden, of nadat je ergens voor de dertigste keer hebt rond gesjokt, of zelfs nadat je er dertig jaar hebt gewoond, en je blinde ogen zich plotseling openen voor het heldere inzicht: dit hier is "thuis".

Mij overkwam het toen we een paar dagen geleden, na een zeer voorspoedig verlopen dagmars dwars door Nederland, Duitsland en Zwitserland, via de "slimme" route Lugano‑Gandria‑Porlezza het pretentieloze stadje Menaggio aan de oever van het Comomeer binnenreden. Het liep tegen negenen. We lieten de koffers in de auto en begaven ons naar een terras waar we ijlings een maaltijd bestelden. Daar, met de slanke, donkere lichamen van voorns en karpers die pal onder onze voeten majestueus langs gleden, en de krokant gebakken resten van hun aanzienlijk minder fortuinlijke ondersoortgenoten op ons bord; met het olijfgroen van het meer allengs grijzer wordend en de temperatuur dalend van zomers naar perfect; met schuin aan de overkant van het meer Bellagio, dat als een ontgonnen marmergroeve lag te rusten in de laatste stralen van de zon, die bij ons al achter de Monte di Tremezzo verdwenen was; daar wist ik plotseling wat ik in mijn leven wilde bereiken: een pied‑à‑terre bezitten in Noord‑Italië. Om er twee of drie keer per jaar thuis te kunnen komen,

Deze keer was ik omringd door omstandigheden die de perfectie van het moment wel heel sterk benadrukten: precies de ideale temperatuur (24 graden), net de juiste hoeveelheid geroezemoes, precies de goede geur (iets met feromonen en pollen), exact de juiste, voor de gelegenheid gekozen alcoholische drank. In deze licht verdovende staat van perfectie ging het meer in de ondergaande zon lijken op een met grove korrel genomen zwart‑wit foto voor een stijlvolle advertentie in een glossy magazine. En blijkbaar vond het Opperwezen dat ook, want juist op dat moment zoefde een razend mooie Maserati het pleintje op en stond in één vloeiende beweging meteen volmaakt geparkeerd: de voorwielen schuin op het trottoir en het kontje precies al het verkeer op de smalle weg van Como naar het noorden blokkerend. Het gekrakeel was gelukkig al spoedig niet meer van de lucht.

WAAROM HET COMOMEER?

Als de herfst het mooiste jaargetijde in Noord‑Italië is, dan is de lente het prettigste. Dat heeft te maken met de herinnering aan de bittere kou van de voorbije winter. Meer dan in Nederland ben je je hier bewust van de seizoenen: met de Alpen om de hoek is de natuur heftig en primitief en zijn de weersveranderingen spectaculair en prikkelend. Wie daar gevoelig voor is voelt zich aan de oevers van het smalle, diepe en ijskoude Comomeer al heel gauw direct betrokken bij de natuur. Het is niet voor niets dat de Italiaanse meren al in de Romeinse tijd een geliefd vakantiegebied waren, waar de stadsmensen tot rust meenden te komen door hun ingeslapen gevoel voor de aarde nieuw leven in te blazen. Tegelijkertijd, echter, vindt men hier forse stukken namaaknatuur, zoals de tuinen en de boulevards, die verfijnd en zelfs gekunsteld aandoen, als een decadent schilderij van een negentiende-eeuwse academische schilder.

Heel wrang is het, dat het Comomeer slechts op zo'n veertig kilometer ligt van een plaatsje dat symbool staat voor een heel ander aspect van Noord‑Italië: het gifdorp Seveso. Ook dergelijke contrasten vind je er.

Met de azalea's en de rododendrons in bloei, met de grote stroom binnen‑ en buitenlandse toeristen nog niet op gang gekomen, afgezien van dus wat bleke Engelsen met kaki schoudertassen, met de meeste hotels nog verborgen achter verveloze luiken en met het statige en olijfgroene meer nog slechts het domein van de vissers, werd ik zo verblind door alles, dat ik beschutting moest zoeken achter een paar glaasjes grappa.

Teneinde aan mijn drank te komen ben ik al drie keer in een winkeltje geweest, waar een oud, besnord man‑wijfje me afwisselend in onverstaanbaar Frans, Engels en Duits te woord staat. Als ik dan uitleg dat ik het Italiaans weliswaar niet bijster goed spreek, maar wel redelijk begrijp, pakt ze met haar droge, hoornachtige handen de mijne, schudt die en zegt in nasaal Duits dat ik juist goed Italiaans spreek. Ik schud het hoofd ("No, no, no, no, no, non párlo Italiano, solamente capíscolo!"), maar zij babbelt maar door, dolblij dat ze eindelijk eens een Duitser treft die de moeite neemt haar taal te begrijpen. Ze complimenteert me voor de zoveelste keer en stopt me de twee flessen die ik wilde kopen in de hand en zegt: 'Nein, für Sie niex. Niex Bezahlen. Sie gute Mensch.' En zo kom ik dus aan gratis acqua minerale. Helaas deed ze niet hetzelfde met de chianti en de grappa: zo'n gute Mensch was ik nu ook weer niet.

DE BOEKEN ACHTERNA

Voor mij is reizen heel vaak: achterna reizen. Zo zat ik 's avonds op een terrasje met een glaasje plaatselijke Grappa en een mineraalwater voor me, alsmede een keur aan boeken. De Italiaanse Reis van Goethe lag er bij, hoewel de Duitse halfgod niet via Como, maar via Garda was gereisd. Daar lag een zeer te loven boek, dat in ruim vijfhonderd pagina's aantekeningen, gedichten en documenten de neerslag bevatte van de levenslange liefdesverhouding tussen Hermann Hesse en Italië. Voorts kon de kenner daar op het terrastafeltje nog de Venetiaanse Brieven van Joyce & Co (Geerten Meijsing en vrienden) aantreffen. Achterna reizen dus.

Nadat ik vrijwel kritiekloos en trillend van anticipatie de wederwaardigheden tot me genomen heb van de schrijvers vóór mij, ga ik ze domweg achterna om alles bevestigd te zien. De reis als kunstboek (op hoogglanzend fotopapier. Levensecht. Erg duur!). Stendhal controleren, en Byron. Loeren in de steeg waar Wagner, om onverklaarbare redenen verliefd op Cosima Liszt, heeft rondgeslopen. De marmeren oksel van de Psyche van Antonio Canova betasten waar Gustave Flaubert een syfillische kus in gedrukt heeft, en ga zo maar door.

Uiteindelijk blijk je, met de geografie en de literatuur hoogstens als aanleiding, uitsluitend jezelf te bereizen. Vandaar misschien dat ik me hier, na een afwezigheid van twee jaar, meteen thuis voelde. Ik had dit meer, dat wil zeggen: dit gedeelte van mijn innerlijke ziel reeds volledig in kaart gebracht, en herkende de aberraties en allusies, de mijne, die me zo dierbaar zijn.

Ik veegde een paar druppels prikwater van een van de boeken en nipte van de bittere en ietwat laffe grappa, die hier merkwaardigerwijs in een cognacglas geserveerd werd en niet, zoals gebruikelijk, in een klein model limonadeglas. De nacht viel tollend van de slaap om haar as en met een donderende klap wierp ze zich tegen een flank: het onweerde. De echte bui dreef bijna direct over, maar een restant bleef hangen. De regen druppelde zachtjes tegen de markies van het terras. In mijn intense geluksgevoel wist ik: zo hoort het ook! Het regent vrij vaak in het merengebied, maar juist dan is Italië me lief, en wordt het verschil met gewone landen zo fnuikend duidelijk. Waar andere landen triest en zieltogend nat liggen te worden onder onveranderlijk grauwe hemels, daar fleurt en geurt Italië ongelofelijk op tijdens een juni-buitje.

BELLAGIO

De volgende dag bracht het openbaar vervoer ons naar Bellagio. Een overtocht die met de langzame boot een klein kwartiertje duurde. Er vaart ook een snelle draagvleugelboot, maar die is beter geschikt voor wat gehaaster toerisme. Een tocht van noord naar zuid (Colico‑Como) duurt ook dan altijd nog anderhalf uur. De boemel doet dat traject in ruim drieënhalf uur.

De situering van Bellagio is uniek. Stellen we ons een Griekse Y voor, en draaien we die 180 graden om, dan hebben we het Comomeer voor ons. Precies in het centrum, aan beide kanten geflankeerd door meerarmen, vinden we het stadje, dat in de Romeinse tijd dan ook Bilacus, twee‑meren, heette. Aan de westzijde kijkt Bellagio uit op de Tremezzina, de streek rond Tremezzo, die niet voor niets de "Tuin van Lombardije" genoemd wordt. Vele diffuse kleurenmengsels maken van de berghellingen een weldaad voor het stadse oog. Als je vanuit Bellagio pal naar het noorden kijkt, kun je bij goed weer tot aan Gravedona, dus bijna het noordelijkste deel van het meer details onderscheiden. Aan de oostzijde, ten slotte, vinden we de iets ruigere oevers rond Varenna, een klein stadje waar ik ooit het huis mijner dromen heb zien staan: vanaf de meerzijde ontdek je met enige moeite een vier verdiepingen hoog, tegen de steile berg geplakt huis, dat bijna geheel aan het oog onttrokken wordt door een ingewikkeld, door wingerd en klimop overwoekerd trappen- en terrassensysteem. Door de steile helling, waartegen het huis gebouwd is, is iedere verdieping als het ware gelijkvloers. De bordessen gaan naadloos over in wilde tuinen met scheefgegroeide olijfbomen die boven het meer hangen. Onderaan, als een soort van havenhoofd, rust een lustprieel met een 18e eeuwse balustrade en een met klimrozen getooide pergola half in het meer. Op de diverse terrassen vinden we veel witgelakt gietijzer en zandstenen tuinbeelden. En in het kleine privé‑haventje slaapt een formidabele autoboot met de vitale vorm van een orka.

Ik repte me naar de tuin van de Villa Melzi. Veel mensen geven de voorkeur aan die van de Villa Carlotta, precies aan de overkant van het meer, maar mij bevalt juist de ietwat naïeve rommeligheid van deze tuin. Melzi werd niet gehinderd door enige smaak. Hij was een kind van zijn tijd (zo rond 1800), en zijn verzameling voorwerpen was dan ook eerder curieus dan artistiek. Wat dat betreft is zijn tuin zeer exemplarisch voor de optimistische verzamelwoede van toen. Zijn belangrijkste verworvenheid was een grote collectie exotische en decoratieve bomen, die vaak onnatuurlijk en plastic‑achtig aandoen, en die meegenomen zijn uit de Andes, China of de Himalaya. Krijtgrijze stammen met helgele bladeren die pijn doen aan je ogen. Bladerkronen die in de meest gekunstelde vormen gewied zijn. Substanties, waarvan het op het eerste gezicht niet zeker is of we nu te maken hebben met hout, gedroogd rubber of oude spons.

Een zandstenen sfinx begroet de bezoeker, die even verderop een paviljoentje in de vorm van een Afrikaanse rieten hut aantreft. Zonder orde en zonder een andere bedoeling dan blij juichend te laten zien wat voor wondere dingen er al niet op de wereld te vinden zijn, staan overal verspreid de beeldjes van draken en dichters, van griffioenen en staatshoofden, van Catullus en van faunen. Vijvers en fonteinen op vreemde plaatsen blijven de geest verrassen.

Ik doorkruiste het smalle park, dat zich over een kilometer langs de oever van het meer uitstrekte, en uiteindelijk verliet ik het aan de zuidelijke kant, bij het kleine, pittoreske haventje van de voorstad Loppia di Bellagio, waar ik op een bank gezeten mijn reisboekje ging bijwerken.

Ik zou daar de rest van mijn leven kunnen blijven zitten, besefte ik. Zou dat niet mooi zijn? Langzaam te verstenen, in de zon te verbleken, in de sneeuw van januari een beetje te verbrokkelen, en vervolgens voorgoed op te gaan in het stenen schimmenspel van deze lustwarande. "Kijk, kinderen," zouden de ouders tegen hun opgewonden kinderen zeggen terwijl ze mijn beeld naderden: "het meest legendarische van alle fabeldieren: de reiziger."

(foto’s van Roberto)