Over het vertalen van popteksten

(Door Robert Eksteen en Jan-Paul van Spaendonck)

Jan-Paul had zich vastgebeten in de vertaling van liefdespoëzie van Louis Aragon. Hij zocht een second opinion en stuurde Robert een gedicht op. Robert gaf zijn commentaar en maakte op zijn beurt Jan-Paul deelgenoot van zijn al vele maanden durende af-en-aan-project: de vertaling van Thick as a Brick, de episch lange tekst van de gelijknamige LP van Jethro Tull. Nadat hij uitgelachen was, stelde Jan-Paul voor: ‘Hierna een duo-vertaling? Iets voor onze vijfenzestigste verjaardag? Een aardig boekje?’

Het werd een poptekstenproject. 

We kennen elkaar al meer dan zestig jaar. In onze vormingsjaren van 1965 tot 1970 gebeurde op muzikaal gebied vreselijk veel en we hielden elkaar op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. Onze muzikale uitgangspunten waren nagenoeg identiek. Hoewel Jan-Paul van de Beatles was en Robert van de Kinks, kwamen we op de middelbare school in dezelfde groep would-be hippies terecht en de muziek was daar naar: naast allerlei Woodstock-bands draaiden we vooral veel Jethro Tull en King Crimson op onze Lenco pickups en magere draagbare cassetterecordertjes. In dit boekje kan de lezer daar ampel sporen van aantreffen. 

Onvermijdelijk dreven in de decennia erna onze belangstellingen, muzikaal en tekstueel, ver uit elkaar, zonder overigens een specifieke nestgeur te verliezen. Ook daarvoor kan de aandachtige lezer in het boekje een overvloed aan bewijsmateriaal verzamelen. Een heel breed spectrum aan stijlen en culturen wordt gepresenteerd. Van ABBA tot Zappa, letterlijk. 

Voordat we aan het selecteren van de teksten begonnen, hadden we maar heel weinig uitgangspunten. Natuurlijk moesten de teksten (of de songs zelf) in ons leven iets voor ons betekend hebben. Sommige van de gekozen teksten ‘zijn’ van ons beiden, sommige meer exclusief van Jan-Paul of van Robert. Een tweede uitgangspunt was dat er niet reeds een goede vertaling van de tekst moest bestaan. Dankzij onder andere Ernst van Altena, Bindervoet & Henkes en Jan Rot vielen daardoor Jacques Brel, de Beatles (met één uitzondering), Bob Dylan en allerlei anderen van te voren af.

Er zijn, ontdekten we, minimaal zes methodes om liedteksten te vertalen.

- Je kunt de tekst opvatten als een gedicht en vertaalt hem dus strikt metrisch volgens de oorspronkelijke versvoeten, zonder rekening te houden met de gezongen versie. Dat kan bij liedteksten nogal eens ontaarden in een door elkaar lopende chaos van jamben, anapesten en dactyli. Plus dat de nazingbaarheid vreselijk in het nauw kan raken. Iets wat op papier klopt (zelfde aantal lettergrepen, keurig ritme) blijkt te stranden als je het gaat zingen, omdat er in het origineel opeens vier tellen rust in acht worden genomen na een bepaald woord, terwijl in jouw vertaling het gekozen - langere - woord over die cesuur heen loopt, en je dus met een joekel van een adempauze zit middenin een woord: streng verboden.

- Je kunt de tekst zo letterlijk mogelijk en zingbaar vertalen. Misschien offer je hier en daar een beeld op, misschien word je tot een ongelukkige zinswending gedwongen, maar uiteindelijk is de vertaling op een music-minus-one-versie van de oorspronkelijke opname wel probleemloos mee te zingen.

- Je kunt de geest van de tekst proberen te vertalen, zingbaar, maar verre van letterlijk. Niet dus: ‘In Pennylaan’, maar bijvoorbeeld: ‘In Heerenveen’, of ‘In Slotermeer’. Dit procedé wordt ook wel hertalen genoemd, wij hadden het onderling over de methode Jan Rot.

- Je kunt een compleet nieuwe tekst maken op een bestaande melodie. Een praktijk die dateert uit de tijd dat een mondje buitenlands een zeldzaamheid was. Zo werd Vieni sul mar: ‘Twee ogen zo blauw’.

- Voorts is er de zuiver muzikale hertaling, die vooral de klank van het origineel intact laat. Een mooi voorbeeld is de versie van We Can Work it Out van Lennon & McCartney. Dat werd bij vertalers Henkes en Bindervoet: ‘Weekend wordt het koud’.

- Ten slotte kun je ook de geest van de poëtische gedachte van een tekst vertalen en die een andere vorm geven. Jan Kal bouwt al jaren popsongs uit de zestiger en zeventiger jaren om tot de vorm die hij als geen ander beheerst: het sonnet.

De grenzen tussen deze verschillende methoden zijn tamelijk vaag. We hebben vooral de eerste drie methodes gebruikt, zoals het ons van pas kwam. 

Onze verjaardagen zijn geweest, het boekje is er. U kunt het hier bestellen.