Erotica

Onlangs ontving ik van mijn beste vriend Jan-Paul van Spaendonck een prachtcadeau: een bibliofiele uitgave op folioformaat van Naar buiten met die tong!, een reeks pornografische sonnetten van de Renaissancistische schrijver Pietro Aretino, die hij samen met zijn vriend Geerten Meijsing vertaald en bezorgd had. De rolverdeling was opvallend: Meijsing herdichtte vrij en in wilde variaties om het oorspronkelijke werk heen en Jan-Paul leverde per sonnet een zo precies mogelijke rijmende en metrische, filologisch verantwoorde vertaling. Het boek is op deze manier als het ware drietalig geworden: oorspronkelijk sonnet, Meijsings persoonlijke beleving en Jan-Pauls mooie precisie. Mijns inziens zou de volgorde van de vertalingen omgekeerd logischer zijn geweest, maar goed.

De gedichten zelf hebben weinig om het lijf en ik heb de indruk dat Jan-Paul zich een beetje schaamt, niet voor zijn vertaalprestatie maar voor de kwaliteit van het oorspronkelijke werk. Al te veel subtiliteit kan men bij de, enigszins anaal gefixeerde Italiaan niet verwachten en de meeste verzen draaien monomaan om de Daad en de daartoe benodigde lichaamsdelen en -openingen.

Dat pornografie zoveel meer kan zijn, weet ik al jaren. Nu heb ik het natuurlijk niet over die eindeloze serie plaatjes die je op het internet kunt vinden van telkens dezelfde juffrouwen met haar platinablonde haar, gladgeschoren, chirurgisch “gecorrigeerde” schaamlippen en snoeiharde blik in hun zakelijke ogen. Voor mij als letterkundig ingesteld mens is pornografie, of erotica, zoals ik het prefereer te noemen, hoofdzakelijk een literair verschijnsel. Naast al die treurigstemmende plaatjes en filmpjes, kun je op het internet ook vele sites vinden met erotische verhaaltjes. In Nederland heb je bijvoorbeeld iets dat Eropodium heet. Veel groter is het internationaal ingestelde Literotica waar, naast tienduizenden Engelse, ook een groeiend aantal Nederlandstalige verhalen te vinden is. De kwaliteit van het aangebodene op dergelijke sites is, het laat zich raden, van zeer wisselend niveau. Het is lief hoe sommige schrijvers, nog niet in staat om drie woorden in een grammaticaal correcte volgorde te zetten, en al evenmin gezegend met de neiging het geschrevene voor alle zekerheid in ieder geval nog één keer terug te lezen, niettemin hun erotische fantasieën aan de cyberether toevertrouwen.

Maar tussen alle kaf vind je wel degelijk het gouden graan van echte schrijvers, met een volwassen fantasie en een goed ontwikkeld psychologisch inzicht.

Het is me, na bestudering van bovengenoemde websites, wel duidelijk geworden dat, net als in ieder andere letterkundige bezigheid, in erotica dramatische gradaties van kwaliteit aan te brengen zijn. De verhalen kunnen bijzonder goed geschreven zijn, of afgrondelijk slecht. De karakters kunnen geloofwaardig zijn, of volkomen uit de lucht gegrepen. Het plotten kan goed gedaan zijn, of de schrijver kan zich er met een Jantje van Leiden vanaf gemaakt hebben.

Het belangrijkste in een erotisch verhaal is, naar mijn stellige overtuiging, niet de beschrijving van de geslachtsdaad, maar van de situaties en omstandigheden die tot erotische momenten leiden, de interactie tussen de gebeurtenis en de psychologie van de betrokkenen. Om die reden ben ik met name in chantage-erotica geïnteresseerd: een genre waarbij aanvankelijke dwang bij het slachtoffer (vrouw of man, dat maakt in wezen niet uit) langzaam overgaat in enthousiasme en de opwinding van het loslaten. Dit thema interesseert me vooral omdat het bij de schrijver een zekere psychologische diepte en empathie vereist.

Uit de boekenkast van Oom Theo heb ik veertig jaar geleden het anonieme A Man With a Maid gejat. Deze Victoriaanse roman kun je opvatten als een soort prototype van het hierboven geschetste plotmateriaal, hoe uitermate onderontwikkeld de thematiek nog blijft, met het rudimentaire psychisch perspectief uitsluitend bij de, uiteraard dominante, man.

Veel interessanter lijkt het mij het om het psychisch perspectief in dit soort verhalen bij het slachtoffer te plaatsen, zoals in de Franse klassieker L’histoire d’O van Pauline Réage. Deze intelligente vrouw, zonder twijfel belezen in de werken van De Sade, deed met haar verslag van de bondage- en SM-praktijken die haar aangedaan waren een golf van controverses ontstaan. Veel van die controverse was natuurlijk primitief en vooral gericht op het simpele feit dat het boek over “kinky” seks ging, maar een wat intelligentere controverse ontspon zich over de vraag of de hoofdpersoon, vastgebonden en vernederd, de haar aangedane wreedheden wel prettig mocht vinden. En wat droeg een boek als dit bij tot de vrouwenemancipatie? Dat de hoofdpersoon in werkelijkheid de leiding heeft in dit SM-spel, ontging en ontgaat menigeen. Want dat is waar het om gaat: dat het slachtoffer uiteindelijk de absolute leiding heeft over de seksuele ritus en dat het uitsluitend met haar of zijn toestemming is dat de “vernederingen” plaats vinden. Het slachtoffer heeft de macht. Een zeer interessante, psychologische thematiek die, mits goed uitgewerkt, van simpele erotica een volwaardig literair genre kan maken.

Ik kan het in ieder geval niet: al enige tijd loop ik te broeden over een variant op het hoofdthema, waarbij een knap meisje zich onvoorwaardelijk cadeau doet aan een middelbare man en hem via haar absolute gehoorzaamheid tot haar willoze slaaf maakt. Het psychologisch spel van de macht: veel te moeilijk en ambitieus voor mij. Ik denk dat Literotica het de komende jaren nog even zonder mijn fantasieën zal moeten doen.