Ik weet het niet

In de jaren negentig was ik bevriend met twee Servische immigranten. Natasja en Dragomir waren jaren eerder het afbrokkelende communisme van Tito’s Joegoslavië ontvlucht en hadden zich in Den Haag gevestigd. Tasja was tolk-vertaler bij Vreemdelingenzaken en hielp op die manier de vele vluchtelingen van de Balkanoorlog aan een plek in een Nederlands opvangtraject. Dragan was kunstenaar: met emmers en schalen vol gekleurde steentjes om zich heen bouwde hij mozaïeken op klassieke Griekse en Romeinse thema’s. Ze woonden in een tot woon/werkcentrum omgebouwde school, nabij station Hollands Spoor, samen met andere kunstenaars, exploitanten van kleine importbureautjes en creatieve ondernemers. Ze hadden een dochtertje. Het waren de aardigste en meest gastvrije mensen die ik kende. Ik kwam er graag. Dragan was onvermoeibaar in het stoeien met zijn dochter en mijn zoon, zodat we daar even geen omkijken naar hadden. Ze woonden in het voormalige gymlokaal en de touwen en ringen hingen midden in de huiskamer.

Een uit Servië meegenomen fles thuisgestookte Slivovitsj werd geopend en de verhalen kwamen. Hoe Dragan in militaire dienst bij temperaturen van min twintig boven op een berg had moeten surveilleren, wat hij zo intens haatte dat hij weg moest, zonder meer weg! Hoe ze hun geluk in de Nederlandse regeringsstad gevonden hadden, hoe vooral Tasja zoveel mogelijk wilde doen voor de slachtoffers van de Balkanoorlog die het tot Nederland gered hadden. Een schaaltje lokale gerechten werd op het salontafeltje gezet, de slivovitsj werd nog eens bijgeschonken.

Onherroepelijk kwam het gesprek dan op die vreselijke oorlog, die alle voormalige Joegoslaven tegen elkaar opgezet had. Tasja en Dragan treurden om alle slachtoffers, Serviërs, Kroaten of Bosniërs. Het deed ze zichtbaar pijn. Maar wat hen het meeste pijn deed was het oordeel dat er over hen, Serviërs, geveld was door de rest van de wereld.

‘Nu worden wij afgeschilderd als moordenaars en verkrachters, nu hebben wij het ineens allemaal gedaan.’

Terwijl er in een oorlog nooit alleen maar goede en slechte partijen zijn. Tasja had een verontwaardigde trilling in haar stem wanneer ze zei: ‘De oorlogsmisdaden van de Serviërs zijn zeker begaan, en moeten berecht worden, maar waarom worden die van de Kroaten en de Kosovaren door de media genegeerd?’

‘Propaganda,’ bromde Dragan dan. ‘De waarheid komt het Westen niet goed uit.’ Duidelijke vrienden en vijanden, dat heeft het Westen nodig, betoogde hij. 

Voor één partij in de oorlog hadden de twee geen goed woord over. De grootste boeven van allemaal waren de Kosovaren. ‘Oh, die arme arme Kosovaren!’ schamperde Dragan. Tasja verduidelijkte: ‘De staat Kosovo,’ ze sprak het uit als “Káswe”, ‘waar nu zo hartstochtelijk voor gevochten wordt, bestaat niet, heeft nooit bestaan en zal nooit bestaan. Kosovo hoort tot de alleroudste kern van Servië, de Slag van Kosovo Polje is een ijkpunt in de Servische geschiedenis, zoiets als de Slag bij Nieuwpoort hier. Nooit was Kosovo een autonome staat: voor die slag niet, en in de vele eeuwen erna niet. En de Kosovaren bestaan ook niet, ze zijn een mengelmoes van volken die nu uit opportunisme zogenaamd één volk vormen en de wereldopinie tegen ons ophitsen.’

‘Laat me niet lachen,’ snoof Dragan honend.

Ik moest bekennen dat ik dat allemaal niet geweten had, toen ik mijn mening over de Balkanoorlog gevormd had.

‘Zo gaat het altijd,’ zei Dragan, ‘de politiek heeft zijn eigen doeleinden en bestempelt de ene partij als boeven, de andere als engelen. De media springen erop in en roepen dingen die op zijn best verkeerd geïnformeerd, maar meestal gewoon simpelweg leugens zijn. Propagandamachines versterken het beeld.’

Tasja viel hem bij: ‘En als je dan hier in het Westen een wat nuchterder standpunt probeert in te nemen dan de zogenaamde communis opinio, word je zelf een paria. De waarheid is grondig afgegrendeld en contact met de waarheid besmet je, dus is het wel zo gemakkelijk om de publieke opinie te volgen en met de wolven mee te huilen. Dus: Serviërs zijn moordenaars, Kroaten en Kosovaren engeltjes.’

Ik, als goed geïnformeerde westerling, wist niets! Zoveel was duidelijk: het was aanmatigend en dom van me geweest om, zonder zeker vier jaar van intense studie, over het Balkanconflict een mening te hebben. Deze mensen, deze Dragan en Tasja, zij waren geen monsters, verkrachters, fascisten. Ze waren aardige, vredelievende, goede mensen. Mijn soort mensen. Hun mening telde.

Natuurlijk kon alles wat zij me vertelden ook uit een propagandamachine gekomen zijn, natuurlijk kon hun kijk op de situatie al evenzeer vertroebeld zijn door propaganda, chauvinisme of domheid, maar daar ging het me niet meer om. Zolang je niet de absolute, objectieve waarheid kent over iets zo complex als een slepende burgeroorlog met vele partijen en tientallen agenda’s, met een geschiedenis die in de twaalfde eeuw al begonnen was, kun je beter zwijgen. Toen ik mijn oordeel gevormd had, ik die zich toch als een redelijk goed geïnformeerde westerse “intellectueel” beschouwde, bleek ik totaal niets te begrijpen van de situatie. Op zo’n moment ben je eigenlijk verplicht je mening op te schorten. Dat was de les die de gesprekken met Tasja en Dragan me leerden. Ongeacht of het allemaal waar was wat zij te vertellen hadden, dat wat ik links en rechts over de Balkanoorlog te horen had gekregen was altijd, welhaast bij definitie, onwaar, onvolledig en gekleurd geweest.

Dát inzicht is het geweest dat me ertoe gebracht heeft, voortaan geen mening meer te hebben over Israel en Gaza, Oekraïne en seperatisten, Egypte en Libië en Syrië en wat dan ook.

Zolang we niet alles weten, hebben we niet de plicht een mening te vormen. En persoonlijk zou ik dat zelfs willen uitbreiden naar: hebben we de plicht geen mening te vormen.

En een ding is zeker: we zullen nooit alles weten. In het tijdperk van de social media is disinformatie wijder verbreid dan ooit.

Daarom, bij deze: Ik weet het niet.