Frans Crabbendam (1956-2018)

Het kon gebeuren dat op een doodgewone woensdagavond de telefoon ging. Frans’ vrolijke, ietwat nasale, klaterende stem weerklonk.

‘Maestro, heb jij wat te doen, de komende dagen?’

‘Niets bijzonders.’ We spreken over de tachtiger jaren. In die tijd was ik, zeer tot mijn genoegen, langdurig werkloos.

‘Nou, het zit namelijk zo: ik heb mijn auto weer ingeruild voor een nieuwe en wilde hem een beetje uitproberen. Effe voelen hoe de koppeling zich gedraagt, even honderdtachtig op de Autobahn, een pittig bergje op, je weet wel.’

Ik moest dan lachen. Ik wist zeker wel, het was namelijk bepaald niet de eerste keer. ‘Ik heb er zin in, maestro.’ Frans schatergrinnikte zoals alleen een volledig opgeruimd mens kan schateren en grinniken tegelijk en zei: ‘Prima, dottore. Zeg maar waar we heen gaan. Ik heb tien dagen.’

En dan reden we de volgende dag rond zes uur ‘s ochtends Amsterdam uit om dertien uur later in Tremezzo achter de pasta alle vongole te zitten. In de schemering, aan het Comomeer, pal tegenover de onwaarschijnlijke sprookjesstad Bellagio.

Ik leerde Frans kennen in 1968. Op de eerste dag van mijn middelbare schoolcarrière werd me een plaats toegewezen op het tweede bankje rechts en naast me kwam een rossige jongen te zitten die vreselijk worstelde met de baard in de keel. Hij piepte. Ik was zo ongeveer de enige in de klas die hem daar niet mee pestte, dus een vriendschap was gesmeed. Het bleek dat we een paar interesses deelden: schaken, rare popmuziek. En Italië. Italië in het bijzonder. Hoewel hij een jongen was van Amsterdam-West, en er hoegenaamd niets exotisch aan hem, noch zijn vader te ontdekken viel, was de geschiedenis van de familie diep vervlochten met dat land. Zijn vader had de eerste twintig jaar van zijn leven in Noord-Italië doorgebracht, Tante Jopie had een hotel in Donato en Frans begaf zich door Italië alsof hij er woonde.

In heel veel opzichten verschilden Frans en ik enorm, zodat de rest van mijn vriendenkring maar niet begreep waarom ik toch steeds met hem bleef optrekken. De waarheid was dat Frans me normaal hield. Hij was de gezonde nuchterheid zelve in een tijd waar je middelbare-schoolstatus voor een flink deel bepaald werd door de lengte van je haar en de buitenissigheid van je hippielaarzen. Ik deed volop mee, rookte braaf hasj en dronk braaf zoete witte wijn en Martini vermout, maar Frans moest van al die onzin niets hebben en bij hem schaakten we, of we speelden tafeltennis op een minuscuul eettafeltje, met vier rechtop gezette boeken als netje. Hij draaide van de radio opgenomen muziek op zijn krakkemikkige taperecorder. Het soort schaak dat we speelden was van een afgrondelijk niveau, wat met name voor hem een schande was, want zowel zijn vader als diens broer hadden in de decennia ervoor tot de Nederlandse subtop gehoord. Vader Crabbendam kwam wel eens de kamer in en zag dan ons geknoei hoofdschuddend aan.

In de periode tussen 1978 en 1993 maakten we zeker twintig vakantiereisjes samen, naar Engeland, Denemarken, Duitsland, België, Frankrijk en Zwitserland. Maar vooral naar Italië. Ik ben de tel kwijtgeraakt maar in wat toch waarschijnlijk wel een dozijn reizen moet zijn geweest, hebben we geheel Noord-Italië bezocht, stadje voor stadje. Overal melig en barok commentaar leverend, voelden we ons in de schemering van Cremona, de slaap van Mantova, de schittering van Milaan of de bonkige middeleeuwsheid van Volterra evenzo thuis als in de druistige nervositeit van Florence, dat toen nog niet autoluw was, of de intimiderende drakenlandschappen van de Dolomieten. Al die jaren was er maar één plaats die ons tegen was gaan staan en dat was Turijn, vooral waarschijnlijk omdat daar de auto opengebroken was en mijn gettoblaster ontvreemd. Trouwe lezers van mijn blog zijn Frans al een paar keer tegengekomen: in dit deels fictieve verhaal, of hier bijvoorbeeld, compleet met zijn internationale familie. Maar hij reisde ook in andere verslagen van Italiëreisjes stilletjes en op de achtergrond mee.

Frans was een gokker. Een reisje was niet compleet als er niet een casino of twee bezocht konden worden. In zijn achterbak had hij altijd een net overhemd en een stropdas liggen, zijn werkkleding. Ikzelf was niet zo op dat gokken (ik had chronisch te weinig geld, maar was ook meer van het pokeren, een behendigheidsspel immers), maar de casino’s van Baden Baden of Campione heb ik wel van binnen gezien. In Salzburg scheidden onze wegen kortstondig: terwijl ik het Mozarthuis en de rococo binnenstad bezocht, toog Frans naar het plaatselijke casino. Vier uur later hadden we rendez-vous bij de auto. ‘Zo,’ zei Frans handenwrijvend, ‘dat waren een paar goed bestede uurtjes: ik heb m’n hele vakantie eruit, en zelfs nog wat extra! Vijftienhonderd guldentjes gewonnen!’ Een scherpe steek van jaloezie ging dwars door me heen, tot hij vervolgde: ‘Ik denk dat ik nu voor het lopende boekjaar weer onder de tienduizend verlies ben gezakt!’ Later ging hij op de beurs speculeren en nog later zat hij nachten lang online te pokeren. Ik snapte daar niets van en snap er nog steeds niet veel van. Misschien wilde Frans, griffier bij het Paleis van Justitie, diep in zijn hart wel helemaal niet zo verstandig, nuchter en normaal zijn!

Onze reisjes hielden op in het begin van de negentiger jaren. We kregen beiden relaties en uiteindelijk ook allebei een kind. Frans bleef wel een fanatiek reiziger. Met zijn vrouw Simone, die hij in Nepal ontmoet had, en zijn dochter Linda heeft hij heel Azië en de Verenigde Staten afgereisd. Las Vegas was een favoriet reisdoel, maar ook Hong Kong of Singapore. Nog in maart van dit jaar poseerde hij maar weer eens met de Mount Everest op de achtergrond.

Ik heb hem voor het laatst gezien in mei. Hij was broodmager geworden, maar er was niets aan de hand, vertelde hij. ‘De dokter heeft niets kunnen vinden, dus is het afvallen een soort bonus, zullen we maar zeggen.’ Stomme, argeloze kloot die ik nu eenmaal ben, accepteerde ik dit kletsverhaaltje zonder meer. Of Frans echt dacht dat er niets aan de hand was, weet ik niet, maar ikzelf had me veel meer zorgen moeten maken. Op 17 juli is hij na een kort ziekbed aan een acuut alvleesklierfalen bezweken. Voor iedereen toch nog volkomen onverwacht. Het heeft bijna drie weken geduurd voordat ik iets over hem heb kunnen schrijven. Ook al liepen we de laatste jaren elkaars deur niet meer plat, ik mis mijn reismakkertje heel erg. Het is moeilijk me het leven voor te stellen zonder zijn opgewekte stem. Mensen als Fransje gaan niet dood, dat hoort niet!