Leesrapportje 11

(Ooit zonder reden gestaakt, wordt nu na ruim acht jaar deze reeks verslagen voortgezet. Er is veel gebeurd dat niet meer ingehaald kan worden. We herbeginnen ergens in de geborgen covid-periode van isolatie en concentratie, zo’n vier jaar geleden. Versneld werken we daarna terug naar het nu.)

Gerrit Komrij - Verzonken boeken

 

Mijn eerste leidsman richting literair droomland was Gerrit Komrij. Toen dan ook (maar pas in 1986) deze bundel van Komrij over vergeten en stellig wat controversiële boeken verscheen, heb ik dat meteen uit de bibliotheek van pa ontvreemd en me toegeëigend.

Hoewel ik weet dat ik dit boek toentertijd met intens genoegen heb gelezen, kon ik me er niet zoveel meer van herinneren. Ja, de ooit geheimzinnige boektitels die door Komrij aan de vergetelheid zijn ontrukt en die nu in mijn wereld gemeengoed geworden zijn kende ik nog wel, maar of dit verder ook een typisch Komrij-boek was, stond me niet meer zo voor de geest. Nu bij herlezing heb ik dus wat meer op de sardonische, soms giftige stijl gelet en het viel me op dat die hier en daar niet zo heel erg levendig overkwam, maar integendeel een beetje flets en vermoeid, alsof de artikelen waaruit het boek is samengesteld oorspronkelijk tegen een deadline geschreven waren en vooral voor het Geld.

In twee delen komen allerlei curiosa langs: van de (ten onrechte?) vergeten boeken van Leopold Andrian, Henry Harland, Robert Hichens en Xavier de Maistre tot het verschijnsel van de letterkundige reis en het verboden boek. Een cornucopia aan weetjes, meninkjes en, voor mij bijna veertig jaar geleden het belangrijkste: boektitels. Hoe meer titels ik kon oogsten hoe beter. Heel wat uit dit, Komrij’s boekje met leestips heb ik sedertdien gevonden en gelezen, soms blij en met instemming, soms stuurs en geleid door narrig onbegrip. Zo is dit boek een beetje een kroniek geworden van mijn Werdegang als eigenwijze lezer.

 

Ed Schilders - Vergeten boeken

 

Direct erna las ik dit boek. Hoewel ik het al meer dan veertig jaar in de kast heb staan, las ik het nu pas voor het eerst. Dit boek is dikker en een flink stuk doorwrochter dan Komrij’s boek, maar daardoor tegelijk minder leuk. Hier gaat het veel minder over curieuze boeken, maar eerder over curiositeiten rondom het boek. Verzamelmanie komt aan bod, vreemd uitgegeven boeken, pornografie (net als bij Komrij), maar ook de grote bloemlezers passeren de revue: de voorgangers en leermeesters als het ware van Schilders en Komrij zelf. De befaamde verzamelaar van onder andere al dan niet pornografische limericks, Gershon Legman krijgt een portret en wordt geïnterviewd. We vinden in het boek een portret van de Amerikaan Reinhold Aman en zijn obscure, aan verbale agressie gewijde tijdschrift Maledicta, waar ook Komrij een abonnement op had. Aandacht wordt besteed aan nog meer uitgevers en redacteuren die in de marge van de literatuur bezig zijn of zijn geweest met hun subversieve, vaak erotische of anarchistische reeksen. Alleszins een interessant boek, maar ik heb het met langzaam temperend plezier gelezen. Het was naar mijn smaak net iets te gedegen, net iets te serieus, niet frivool als het bonte circus dat Komrij, ook als hij een beetje matjes is, toch altijd wel weet op te zetten.

 

Andrew Motion - Philip Larkin : a Writer’s Life

Wat bezielt een biograaf om een zo dik boek te schrijven over iemand die au fond zo normaal is, zo burgerlijk en saai dat hij een onopgemerkte buurman in een non-descripte zijstraat zou kunnen zijn? Wat bezielde mij om deze pil geboeid uit te lezen? Voornamelijk het feit, denk ik, dat de biografie goed geschreven was, op een rustige wijze. De schrijver, op het moment van schrijven Poet Laureate, heeft er geen hagiografie van willen maken, waar wel gevaar voor was, gezien de beroepshalve band tussen hem en de dichter.

Philip Larkin is onbetwist een van de grootste naoorlogs Britse dichters. Zijn stijl is een soort intense no-nonsense (They fuck you up, your mom and dad / They do not mean to, but they do). Als modernist is hij tamelijk bijzonder omdat hij als mens een aartsconservatief was, reactionair zelfs, een Thatcherite, misschien nog iets ter rechter zijde van haar..

Hij was ook geen fulltime schrijver. Heel zijn leven was hij bibliothecaris, dat schept voor mij een soort band, natuurlijk. Deze biografie is ook nog eens geschreven door een collega van hem aan de Universiteitsbibliotheek van Hull, welks modernisering onder Larkins leiding plaatsvond. Motion was de literaire executeur testamentair na Larkins dood.

Philip Larkin leefde bescheiden en oplettend. Het grootste deel van zijn leven woonde hij op kamers en pas op gevorderde leeftijd kocht hij een huisje met een tuintje. Dat leven van hem was zwaar beïnvloed door zijn haat/liefde voor zijn moeder. Hij is nooit getrouwd geweest. Uit bindingsangst zonder twijfel, maar vooral ook uit egoïsme. Wel had hij vriendinnen en verloofdes, maar omdat hij niet zo van kinderen hield, bleef hij een eenling. Zijn langstdurende liefde was Monica Jones, zelf een dichteres. Van al zijn relaties kwam deze het dichtst bij een huwelijk. Maar ook met Monica bleef er altijd afstand.

Larkin was nogal gefrustreerd dat hij nooit de erkenning had gekregen die hij vond dat hij verdiende. Toen hem dan toch eindelijk gevraagd werd om na de dood van zijn vriend John Betjeman diens positie als Poet Laureate over te nemen, weigerde hij omdat hij vond dat zijn tijd voorbij was en hij niets meer te zeggen had.

Hoewel hij zeker traditioneel Britse koloniale trekje had, was hij tegelijk een groot liefhebber van jazz, waar hij jarenlang een column over schreef. Een vat vol tegenstrijdigheids dus, om met Multatuli te spreken.

Als je wat preciezer leest, kun je zien dat Motion soms moeite had om zijn ongeduld met Larkin te verbergen. Er zijn plekken waar je tussen de regels door kunt lezen dat hij soms doodmoe werd van Larkins gezeur over de dood, diens onvermogen om beslissingen te nemen en diens sociale beperkingen. Maar alles bij elkaar heeft Motion zijn oude baas weliswaar kritisch, maar niet onvriendelijk, en met een poging tot begrip geschetst. 

Ik kende Larkin eigenlijk helemaal niet toen ik per ongeluk dit boek opende. Ik wist alleen van dat ene geweldige gedicht, dat keihard aankomt. Nu ken ik hem wel een beetje en ik ben ondanks alles een fan gebleken van zijn poëzie. Een beschadigde dichter die tegelijk heel reactionair en heel modern was: dat vind ik wel een interessant oxymoron.