Hedy Lamarr en frequency-hopping

Hedy Lamarr (1914-2000) was geboren in Wenen als Hedwig Eva Maria Kiesler, de dochter van de Oostenrijkse bankdirecteur Emil Kiesler en de Hongaarse pianiste Gertrud Lichtwitz. Nadat ze op haar zestiende de school verliet, ging ze naar de beroemde acteerschool van Max Reinhardt in Berlijn. In 1933 speelde ze in de Tsjechische film Extase, die ogenblikkelijk beroering bracht in het toch al opgewonden culturele wereldje van het Interbellum. De jonge hoofdrolspeelster verscheen, als eerste vrouw in de filmgeschiedenis, volledig naakt in een flink deel van de film. Na een zwempartij van tien minuten en een schier eindeloos naakt door de bossen en heuvelen achter haar paard aanrennen, beeldde ze verderop in de film nog een orale seksscène uit, inclusief orgasme. Vanzelfsprekend was ook dat weer een primeur in de filmgeschiedenis. In haar later geschreven autobiografie liet Hedy Lamarr min of meer in het midden of deze scène gesimuleerd was of niet. Het orgasme, zo stelde ze, was bereikt met “method acting reality”. Hoe dubbelzinnig kun je zijn? Ze voegde daar nog aan toe dat ze tijdens de opnamen de juiste passie in haar gezichtsuitdrukking had verkregen doordat de regisseur haar op strategische momenten met een speld in haar billen had geprikt. Hoe het ook zij, of deze scène nu echt was of gesimuleerd, het schandaal was er en heel Europa had het erover.

Het privéleven van Hedy was interessant. Al heel jong trouwde ze met de dertien jaar oudere prominente fascist en wapenhandelaar Fritz Mandl en als trophy-wife werd ze door haar man meegetroond naar bijeenkomsten, bals en onderhandelingen. In die hoedanigheid ontmoette ze Hitler en Mussolini. Ze was een intelligente vrouw en stak en passant het een en ander op over wapensystemen, iets dat haar later nog van pas zou komen.

Mandl was een buitengewoon jaloerse en bezitterige echtgenoot en Hedy kon geen stap zetten zonder dat hij op de hoogte was van haar doen en laten. Hij beijverde zich om alle copieën van Extase op te kopen en te vernietigen. De druk die hij haar dagelijks oplegde werd Hedy al snel te groot. Tijdens een feest drogeerde ze haar kamermeisje, trok haar uniform aan en wist na een spannende achtervolging, omhangen met al haar juwelen, te ontsnappen naar Parijs, alwaar ze een echtscheiding aanvroeg en verkreeg.
In Londen tekende ze al snel een contract bij filmmaatschappij MGM. Toen ze in Hollywood was aangekomen werd haar naam door Louis B. Mayer veranderd in Hedy Lamarr. Ze werd gebracht als de nieuwe Greta Garbo. In de veertiger jaren maakte ze een kleine twintig films met sterren als Charles Boyer, Clark Gable, Spencer Tracy, en Victor Mature als tegenspelers. Telkens weer speelde zij de rol van de exotische, fatale verleidster. Ze werd de mooiste vrouw van de wereld genoemd.
Gedurende de oorlog leerde ze de componist George Antheil kennen, die in Hollywood haar buurman was. Deze veelzijdige componist, die met zijn compromisloze mechanische muziek en excentriek gedrag eveneens wereldwijde schandalen had veroorzaakt, had haar belangstelling gewekt door een geheel ander aspect van zijn productie. Op grond van zijn onwaarschijnlijke boek Every man his own detective, een verhandeling over de endocrinologie als gereedschap in de criminologie, meende Hedy dat hij een specialist was die haar met haar eigen, persoonlijke probleem zou kunnen helpen. Ze vond namelijk dat haar borsten te klein waren en hoopte dat Antheil ze door middel van een hormoonbehandeling zou kunnen vergroten.
Maar tijdens de gesprekken bleek al gauw dat ze nog een andere gedeelde belangstelling hadden, één die veel urgenter was in de dramatische tijd waarin ze leefden. De Tweede Wereldoorlog en de bestrijding van de door hen beiden verafschuwde Adolf Hitler.

In de twintiger jaren reeds had Antheil geëxperimenteerd met systemen voor de automatische bediening van muziekmachines, bijvoorbeeld in zijn Ballet Méchanique, waar zestien pianola’s simultaan moesten draaien. Op basis van die vroegere muziektechnische experimenten ontwikkelden ze in 1941 samen een geheim communicatiesysteem voor torpedo’s, dat in 1942 gepatenteerd werd. Deze eerste versie van het zogenaamde frequency hopping (in lelijk Nederlands: frequentieverspringing) maakte gebruik van een pianorol om tussen 88 verschillende frequenties heen en weer te springen en het zo de vijand heel moeilijk te maken om te knoeien met de radiobestuurde torpedo’s.

Omdat het hun er alleen maar om te doen was hun steentje bij te dragen aan de oorlogsinspanning, boden ze hun patenten gratis aan het Amerikaanse Marine aan. Ondanks fanatiek gelobby van Antheil, moest de Marine evenwel niets hebben van de uitvinding, voornamelijk vanwege hun eigen foutieve veronderstelling dat het mechanisme veel te groot zou worden om in een torpedo te passen. Antheil was het daar helemaal niet mee eens en beweerde dat ze het klein genoeg konden krijgen om het in een horloge te passen. De werkelijke reden waarom de Marine zo negatief was lag volgens Antheil in het feit dat hij bij zijn presentatie het onderliggende mechanisme had vergeleken met een pianola. 'Een grote psychologische fout,' gaf Antheil toe. Vanaf dat moment kon geen marineambtenaar meer serieus naar het patent kijken zonder zich een speeldoos in een torpedo voor te stellen en in hoongelach uit te barsten.
Pas in 1962, toen het patent al een paar jaar verlopen was, maakte de Amerikaanse marine tijdens de Cuba-crisis voor het eerst (en met succes) gebruik van een methode gebaseerd op dit patent.

Nog weer veel later stond het frequency-hopping van Hedy en George aan de basis van de moderne spread-spectrum communicatie-technologie, zoals die door onder andere Bluetooth toegepast wordt in Wifi netwerken.

In haar lange, lange latere leven werd Hedy Lamarr steeds meer een zonderlinge, ietwat tragische kluizenares. Na zes keer getrouwd te zijn geweest, hield ze dat in 1965 verder maar voor gezien. Ze werd een paar keer opgepakt wegens winkeldiefstallen, maar wist één en ander telkens te sussen. Wanneer er maar de geringste aanleiding toe was, begon ze rechtszaken. Zo eiste ze tien miljoen dollar schadevergoeding van Mel Brooks vanwege het gebruik van haar naam in Blazing Saddles. Dit werd buiten de rechtbank geschikt voor een onbekend gebleven bedrag.
Pas tegen het eind van haar leven werd ze erkend als uitvindster. In 1997 ontvingen zij en de reeds in 1959 overleden George Antheil de Electronic Frontier Foundation (EFF) Pioneer Award. In datzelfde jaar werd Hedy Lamarr de eerste vrouw die de BULBIE Gnass Spirit of Achievement Award ontving, een prestigieuze prijs die bekend staat als de Oscar voor uitvinders.
Hedy Lamarr stierf in 2000, 86 jaar oud.