Een stripje levenskunst

De laatste tijd is er een hernieuwde discussie losgebarsten rond het al te gemakkelijk verstrekken aan patiënten van antidepressiva door huisartsen en zielkundigen. Niemand verwoordt zijn bezwaren zo fel als de Deense internist Peter Gøtzsche. Hij noemt antidepressiva (en vele andere medicijnen) zelfs dodelijk en schrijft boeken over de mafia-achtige onderwereld van Big Pharma. Hij betoogt dat psychiaters door de industrie onder druk worden gezet om dodelijke pillen voor te schrijven die niet werken, omdat de gediagnosticeerde ‘geestesziektes’ volgens hem niet bestaan.

Vanzelfsprekend krijgt hij ook weer veel kritiek op zijn stevige uitspraken. Hem wordt angst zaaien verweten om de verkoop van zijn sensationele boeken te bevorderen. Ook lijkt hij met zijn nogal paranoïde klinkende antipsychiatrie (People that fuck with your brain) ruimschoots binnen het spectrum te vallen van complotdenkers en anti-science lobbyisten, zoals bijvoorbeeld de anti-vaccers, een groep die, niet gesteund door degelijk wetenschappelijk onderzoek, betoogt dat kinderen autistisch zouden worden van vaccinatie. Hun invloed is schadelijk en heeft al uitbraken van rode hond en mazelen veroorzaakt, ziektes die helemaal niet onschuldig zijn. Gøtzsche’s achtergrond is veel wetenschappelijker dan die van de anti-vaccers, maar niettemin heeft zijn kruistocht de schijn van fanatisme en verdwazing op zich geladen.

Het is mij als leek niet duidelijk hoe wetenschappelijk of anti-wetenschappelijk Gøtzsche’s uitspraken zijn. Hij is echter wel bezig met een botte bijl en moet rekening houden met bijschade, want net als kinderen vormen depressieve jongeren en volwassenen een zeer kwetsbare patiëntengroep. Het aanwakkeren van een massahysterie betreffende hun medicatie kan heel gevaarlijk zijn.

Er zal heus wel een kern van waarheid steken in zijn beoordeling van de farmaceutische industrie, maar tegelijk kan ik, zonder er al te dramatisch over te willen doen, met stelligheid zeggen dat in de periode 1999-2000 een jaar lang Seroxat slikken mij enorm heeft geholpen en misschien zelfs mijn leven gered heeft.

Ik wees op dat moment het leven af, ik was bang om mijn bed te verlaten, ik ontwierp strategieën om me te vervreemden van mijn omgeving, mijn vrienden en mijn kind. Ik huilde de hele dag. Overwoog drie keer per etmaal me van de trap te laten vallen. Van een gezonde honderdvijf kilo viel ik af naar ongeveer tachtig, wat voor een twee meter lange man van veertig ziekelijk mager is. De huisarts dacht niet lang na, en schreef meteen een recept voor Seroxat uit. ‘Pas wel op, dit kan de rijvaardigheid beïnvloeden en je kunt er impotent van worden.’ ‘Geen bezwaar,’ antwoordde ik, ‘ik doe niet aan autorijden. Noch voorlopig aan seks, als het aan mij ligt.’ Ik merkte helemaal niets van de wonderpilletjes, maar dat schijnt nu juist de bedoeling te zijn. De serotonineregeling in mijn hersenen normaliseerde. Na verloop van tijd werd de wanhoop merkbaar minder en kon ik genoeg energie vinden om naar nieuwe woonruimte te gaan zoeken. Want weg moest ik. Weg!

Ik verliet Leiden en kwam in mijn eentje te wonen in Den Haag, in de befaamde Zwarte Madonna van Carel Weeber. Ik stopte met roken, ontdekte een goedkope slijter in de Spuihof alsook de voedselafdeling van Marks & Spencer en binnen een jaar woog ik honderdtwintig kilo en was ik weer redelijk tevreden. Nu weeg ik terug honderdvijf kilo en ben ik nog iets tevredener. Zo zie je maar.

Michel Faber - The Crimson Petal and the White (2002)

Tot mijn favoriete Nederlandse schrijvers hoort sedert enige tijd Michel Faber. U heeft maar vaag van hem gehoord en dacht eigenlijk dat hij een Engelsman was. Ja hoor, dat heb ik weer! En ik doe het er echt niet om, het overkomt me!

Ik was 100 pagina’s ver in het ruim twee kilo wegende boek en besloot eens te kijken wat dat voor een man was, die Michel Faber. Het eerste dat ik las was een stukje omtrent de reden dat dit boek nooit voorgedragen is voor de Booker-prize. In die tijd, zo vertelde het artikel, moest je nog van de (groot)-Britse nationaliteit zijn om te kunnen meedingen en de Nederlander Faber weigerde zich te laten naturaliseren. Nederlander? Ik was net zo verbaasd als u. Een liefhebber, net als ik, van allerlei obscure avant-garde rock, ook dat nog. Zoiets schept een extra band.

Faber was achttien toen hij begon te schrijven aan The Crimson Petal and the White. Is dat niet toevallig? Net zo oud als Raymond Radiguet was toen zijn ongewoon volwassen debuut verscheen.

We leven al zo’n honderd jaar met een steeds kunstmatiger wordend verschil tussen genre fictie zoals de historische roman of de literaire thriller, en pure literaire fictie. Pas de laatste jaren begint er een soort egalitarisme te ontstaan, waarin de onderscheiden vervagen en alles nog slechts “boek” is. Murakami of Gijp, het moet allemaal kunnen.

In zekere zin is dit een terugkeer naar het literaire klimaat van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Want vraag u eens af: welke soort fictie schreef Dickens eigenlijk? Gissing? Cowper Powys? Evelyn Waugh zelfs?

Faber stoeit dan ook naar hartenlust met al die noties en produceert een mengsel van stijlen, een toonzaal van literaturen. Of men het maar uit wil zoeken… De alwetende verteller speelt met zijn karakters. Hij neemt de lezer bij de hand en leidt hem van scène naar scène. Wanneer hij direct tot de lezer spreekt (de alwetende verteller pretendeert zelfs de gedachten van zijn lezer te kennen), valt de zogenoemde fourth wall weg. In de literatuur is dat een aloude techniek, maar tegenwoordig gaat het weer voor heel modern door, vanwege televisieseries als House of Cards. Ik heb altijd een beetje moeite gehad om de term postmodernisme volledig te begrijpen, maar is dit daar nu een voorbeeld van?

Romola Garai en Chris O'Dowd

Die vergelijking met film en televisie komt overigens niet uit het niets tevoorschijn. Ondanks de jonge leeftijd van de schrijver, wekt het boek overal de indruk geschreven te zijn voor een latere verfilming. Sommige bewegingen, gelaatsuitdrukkingen of perspectieven zijn volstrekt filmisch beschreven en suggereren zelfs al bijna een bepaalde stijl van acteren. De verfilming is er dan ook gekomen. In april 2011 zond de BBC een vierdelige miniserie uit met Romola Garai en Chris O'Dowd in de hoofdrollen van respectievelijk de prostituee Sugar en de zeepfabrikant William Rackham.

In de loop van de roman, wanneer de fabel ons, maar misschien ook de schrijver zelf steeds meer begint te interesseren, verdwijnt het postmodernistische karakter langzamerhand uit de bladzijden en krijgen we steeds meer te maken met iets als een moderne negentiende-eeuwse roman: modern eigenlijk alleen nog maar door de onverbloemde beschrijving van lichamelijkheden, en dan met name die lichaamsdelen en handelingen die nu eenmaal corebusiness zijn in de prostitutie.

Toch is er met het einde van het boek wel weer iets heel merkwaardigs aan de hand. Al honderd bladzijden voor het einde begint de lezer te vermoeden wat voor soort ontknoping Faber in petto heeft. Tegelijk realiseert diezelfde lezer zich dat die ontknoping normaal gesproken nog een bepaalde plotwending zou moeten krijgen.

Naarmate het aantal nog te lezen pagina’s kleiner werd, begon ik steeds meer te twijfelen: hij zal toch niet…? Hij zal toch niet helemaal niets doen met het einde? Hij zal ons toch niet welbewust een Onvoltooide aan durven bieden? Maar dat gebeurde dus wel degelijk. Geen einde, daardoor eigenlijk ook geen begin, maar slechts een snede uit de tijd. ‘Tja,’ lijkt het boek te zeggen, ‘dat was het dan. Verrast? Ja ikzelf eigenlijk ook wel een beetje.’

Twee jaren uit de negentiende eeuw zijn hier minutieus, maar volstrekt zonder hogere bedoeling beschreven, met mensen die niet heilig zijn maar ook niet doortrapt.  Beschadigde mensen wier beweegredenen weliswaar uitgebreid geanalyseerd worden, maar wier handelen verder geen enkele morele conclusie suggereert. Het boek heeft geen begin, geen eind, geen goede en geen slechte personen en geen bedoeling. Dat mag je, geloof ik, toch wel heel postmodern noemen.

Ondanks dit in mijn ogen nogal teleurstellende einde, vond ik het een goedgeschreven en slim boek, dat me nieuwsgierig gemaakt heeft naar Fabers overige werk.

Ik ben trots en melancholiek

Kom mij maar niet te na,

blijf ietwat van me af,

ik weet dat u mij ziet en ja,

daar heb ik voor gezeten.

Ik zie u ook, wacht af,

wantrouw u zoals u mij.

Let u maar niet op deze brief,

gemorste blaadjes, hagedis.

Die brief is van mijn lief?

’t Kan, maar is het waar?

Ik lijk te lezen, u lijkt te kijken:

het blijft bij vaag gegis.

Wantrouw mij nu, maar

tracht niet mijn aard te weten.

Ik ben er ook niet continu:

met mij valt niets te bereiken.

En toch, ik vind het fijn

Om zo geverfd te zijn.

Lorenzo Lotto - Ritratto di gentiluomo (1527)

Leesrapportje 10

25 augustus 2016

Diederik Stevens - Hoogtij langs de Seine (2012)

Ik ben het me bewust: ik ben een van die mensen die, door aanleg of door ontwikkeling, eerder geneigd zijn tot negatieve, dan tot positieve kritiek. Als iets in orde is, heb ik niet zo erg de behoefte om daar opmerkingen over te maken: anderen hebben dat al gedaan en ik ben het met hen eens. Maar al te vaak overkomt het me dat men unaniem iets prijst, waarvan ik dan denk: ‘Ben ik nu gek? Mis ik iets?’ Dan reageer ik mijn frustraties af met een zeker verbitterd sarcasme en weiger ik om het ingeslagen pad nog verder af te lopen: ik vertik het.

Misschien komt het doordat ik uitga van deze vanzelfsprekendheid, namelijk dat een uitgegeven boek of een verwezenlijkt gebouw, maar net zo goed een aangenomen wetsvoorstel of een beleidsplan, in de grond een zekere kwaliteit moet bezitten, al was het maar vanwege de hoeveelheid tijd, geld en moeite die in de verwezenlijking ervan gestoken is. Ik ben daar waarschijnlijk vreselijk naïef in.

Zo ging het ook met dit boek, dat bij verschijnen overwegend welwillend besproken is. Mijn bittere vonnis was al na slechts enkele pagina’s geveld, en wel op grond van één blunder.

Isidore Ducasse, bekend als Comte de Lautréamont

“[Vinkenoog] neemt van alles tot zich: van Comte de Lautréamont, Antonin Artaud, Arthur Rimbaud en André Breton tot Isidore Ducasse en Maurice Nadeau”.

Dat belooft alleen maar ergernis voor de rest van het boek, want als de auteur niet eens weet dat Comte de Lautréamont het pseudoniem was van Isidore Ducasse waardoor deze opsomming wat mij betreft meteen een schijn van pocherige, onnadenkende namedropping op zich laadt, hoe betrouwbaar is Stevens’ verdere kennis dan wel betreffende de Franse cultuurgeschiedenis?

En hoe komt het toch dat dit soort dingen ook op de redactie van de uitgeverij simpelweg niet meer worden geweten?

Hoe dan ook, misschien mis ik er een heleboel aan, maar ik bespaar me gaarne eventuele volgende woede-uitbarstingen en leg het boek terug in de Witte Bibliotheek.

15 september 2016

Raymond Radiguet - Van de liefde bezeten (1923)

Raymond Radiguet

Dit is met me meegereisd als vakantieboek, net als zijn tweede en laatste werk. Raymond Radiguet heeft in zijn korte leven niet stilgezeten: hij is slechts twintig geworden en stierf in 1923 aan buiktyfus.

Een wonderkind dus en je kunt je afvragen of we de jeugd kunnen aflezen aan zijn boeken. Vreemd genoeg helemaal niet. Volstrekt integendeel zelfs: dit lijkt het werk van een bedaagde, klassiek ingestelde, precies en koel filosoferende, middelbare man.

De streng analytische stijl van de korte roman heeft niets romantisch en evenmin iets surrealistisch, al bevond hij zich via Cocteau en anderen midden in de avant-gardistische beweging.

Zijn twee romans, die beide in naam over de liefde gaan, gaan in feite uitsluitend over het egoïsme. In het (semi)-autobiografische Van de liefde bezeten (Le diable au corps) krijgen we een bedachtzame, koele analyse van een zich ontwikkelende verhouding tussen François, een jongen van zestien en Marthe, de achttienjarige echtgenote van een frontsoldaat. Het boek staat de lezer geen moment toe zich empathisch in te leven. Met opzet houdt Radiguet zijn twee hoofdpersonen als vastgeprikte vlinders tegen het licht en meedogenloos worden de kleinzielige (want jaloerse en egoïstische) daden en beweegredenen van de jongen tentoongespreid. Ze krijgen een kind vernoemd naar François, maar direct daarna sterft de moeder met de naam van haar zoon op de lippen. François concludeert: ‘[Ik] begreep [...] dat op de lange duur de orde zich vanzelf weer herstelt. Had ik niet zojuist gehoord dat Marthe gestorven was met mijn naam op haar lippen en dat mijn zoon een redelijk bestaan zou hebben?’

8 november 2016

Lennaert Nijgh – Tobia, of de ontdekking van het masturbariaat (1971)

Lennaert Nijgh

Natuurlijk kent iedereen Lennaert Nijgh. Of althans, meent iedereen hem te kennen. Dat zijn werk veel meer omvatte dan zijn liedteksten voor Boudewijn de Groot, weten minder mensen. Zijn oeuvre als columnist van het Haarlems Dagblad is omvangrijker dan zijn corpus liederen. Er zijn mensen die ook dit nog wel weten. Maar pas echt onbekend is het feit dat Nijgh op redelijk jonge leeftijd een dikke roman heeft doen verschijnen, met bovenstaande curieuze titel.

Deze roman-in-een-roman-in-een-roman, zogenaamd geschreven door een vage kennis van Nijgh, geredigeerd door een andere vage kennis van Nijgh, is een onverbloemde, autobiografische sleutelroman over de volwassenwording van een kleine, schuchtere, onhandige jongen uit Haarlem die “het” nog nooit gedaan heeft en er al zijn energie in steekt om daar verandering in aan te brengen, met rampzalige gevolgen. In tien hoofdstukken (brieven) komen de kluchtige, chaotische en anarchistische avonturen aan bod van domineeszoon Tobia, bevriend met Boudewijn, met Ramses en met Jeroen van de acteerschool. 

Tobia, eerste druk (1971)

Fictieve en niet-fictieve personen geven, al dan niet voorzien van een dichtgemetseld pseudoniem, acte de présence: de Illustere Habermehl, de altijd in Stijlgroep Groningen rondlopende Sacco Hartog, de flegmatieke dandy Ludovic Praetorius of de geadresseerde van de brieven, JWS (terug te vinden in het acrostichon van het eerste couplet van het Boudewijn de Groot-lied Zonder vrienden kan ik niet).

Vroeger kende ik stukken van dit boek uit het hoofd. Met vrienden plozen we uit wie er zich achter de aliassen verborgen en ik heb zelfs, toen ik in Haarlem kwam wonen, getracht iets te vinden dat leek op de monsterlijke villa “Het Kapitaal” van Praetorius.

Dat was toen.

Tobia, tweede druk (1991)

Nu ik wat volwassener ben, en wat veeleisender geworden ben waar het betreft mijn leesvoer (met een paar in het oog lopende uitzonderingen!) ontgaat me niet langer hoe melig, kinderachtig dit boek is, en hoe middelmatig geschreven ook. Misschien komt het doordat ik het in de geheel herziene herdruk van 1991 lees (ik heb de oorspronkelijke uitgave ook, maar die was zo rampzalig uitgegeven dat zij al na het lezen van veertig bladzijden uit elkaar begon te vallen). In die herdruk zijn nogal wat “verbeteringen” aangebracht die soms zelfs een beetje pijn doen. Spijtig, spijtig. Een boek dat ik vermoedelijk niet snel meer ter hand zal nemen. Ik zal wel ter vergelijking de eerste druk nog eens uit zijn doos halen.

De bizarre familie Mitford

Dat de Britse eilanden rijk zijn aan merkwaardige families en personen, mag algemeen bekend zijn. Het lijkt welhaast alsof excentriciteit er de norm is. Een keur aan scheefgegroeide families passeert de revue als men een weekje naar de Engelse televisie kijkt: Brideshead Revisited, sommige afleveringen van Midsomer Murders of Downton Abbey schetsen een wereld die, hoewel vlak naast ons land gelegen, evengoed enige lichtjaren van ons verwijderd lijkt. Zijn deze series overdreven? Niet in het minst: de werkelijkheid is vaak nog bizarrer. Eén familie waar Dowton Abbey nog maar bleekjes bij afsteekt was die van de Mitfords. En uit deze familie dan met name de zes zussen Mitford.

Nancy Mitford

Deze zes dochters van David Freeman-Mitford, 2nd Baron Redesdale en Sydney Bowles werden bekende en vaak scandaleuze figuren. De oudste was Nancy (1904-1973), de bekende schrijfster. Haar reputatie werd gevestigd door twee autobiografische romans, The Pursuit of Love (1945) en Love in a Cold Climate (1949). Ze begaf zich in de Britse society en was bevriend met bekende Britten als de schrijver Evelyn Waugh, de latere Poet Laureate John Betjeman en de fotograaf Cecil Beaton. Ze was zo excentriek als een Britse schrijfster maar kan zijn, maar niet meer dan dat: naast haar zussen was zij een van de normaalste.

Pamela Mitford

De tweede, Pamela (1907-1994) had van de zes zussen waarschijnlijk het rustigste leven. Zij gaf de voorkeur aan een eenvoudig, landelijk leven. Ze stond bekend als the unobtrusive poultry lover. Maar helemaal normaal was haar leven toch ook niet. Eerst was ze getrouwd met een miljonair, later werd ze aanbeden door de dichter John Betjeman, maar uiteindelijk koos ze de Italiaanse amazone Giuditta Tommasi als levensgezellin. In een brief aan een van haar zusters omschreef ze zichzelf als een you-know-what-bian. De term poultry-lover heeft ook een slang betekenis in die richting en is dus heel dubbelzinnig bedoeld!

Diana tijdens de Neurenberg-rally

Nadat haar eerste huwelijk was vastgelopen, trouwde de derde zus, Diana (1910-2003) in het huis van Joseph Goebbels met Sir Oswald Mosley, 6th Baronet of Ancoats en leider van de British Union of Fascists. De belangrijkste gast aanwezig bij het huwelijk was Adolf Hitler. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het echtpaar onder zeer welwillende omstandigheden geïnterneerd in Holloway prison. Zo kregen ze een apart huisje te bewonen op het gevangenisterrein. Na de oorlog werd Diana schrijfster, correspondente en recensente. Hoewel ze nooit haar Nationaal-socialistische idealen officieel had afgezworen, bekende ze veel later dat ze nooit geweten had van de holocaust, die ze omschreef als a dreadfully wicked thing. Menige historicus gelooft daar geen word van. Over Hitler zei ze: "I'm sure he was to blame for the extermination of the Jews. He was to blame for everything, and I say that as someone who approved of him."

Unity met Adolf Hitler

Van jongs af aan was de vierde en meest tragische zuster Unity Valkyrie Mitford (1914- 1948) gefascineerd geweest door het fascisme en met name door de persoon Adolf Hitler zelf. Wat wil je ook met zo’n tweede voornaam? Ze reisde enige tijd door Duitsland, waar ze onder andere de beroemde Reichsparteitage in Neurenberg bijwoonde. Ze stalkte Hitler, totdat hij haar uiteindelijk opnam in zijn binnenste kring. Haar wereldvisie was romantisch en onrealistisch. Ze geloofde niet in een oorlog, maar in een natuurlijke erkenning van de grootheid van Hitler en zijn rijk. Toen die oorlog tussen Engeland en Duitsland toch was uitgebroken, schoot ze zich gedesillusioneerd door het hoofd, maar bleef leven. Ze werd thuis opgevangen en verzorgd tot ze stierf in 1948. Er zijn hardnekkige geruchten dat zij een liefdeskind van Hitler zou hebben gehad, maar er is geen enkele serieuze historicus die dat gelooft.

Decca

Niet alle Mitford zusjes waren fascisten. Jessica (Decca) Mitford (1917-1996) schoot juist de diametraal andere kant uit. Zij was de enige in de familie die hartstochtelijk de privileges weigerde waarmee ze geboren was. Zij verkoos het om met een neef van Winston Churchill naar Spanje te vertrekken om daar aan de kant van de linkse Republikeinen te vechten tegen de Nationalisten van Franco. Toen die strijd verloren was vertrok ze naar Amerika waar ze een notoire communistische activiste werd. Uiteraard moest ze getuigen voor het House of Un-American Activities Committee, de officiële benaming voor de Amerikaanse door de zeer rechtse Republikeinse senator Joe McCarthey aangevoerde heksenjacht op alles wat maar enigszins links was. Als ze niet aan het actievoeren was, zong ze in een kazoo-orkest. Een veelzeggend citaat van haar: “You may not be able to change the world, but at least you can embarrass the guilty”.

Deborah Vivian Cavendish, Duchess of Devonshire

De jongste en langstlevende van de zusters is Deborah Mitford (1920- 2014). Zij was degene die het beheer over de bezittingen op zich nam en in veel opzichten werd zij de archetypische Engelse gentlewoman. Na haar huwelijk met de Duke of Devonshire, beijverde zij zich om het grandioze Chatsworth House te redden. Aartshertogin Deborah was natuurlijk een soliede lid van de Conservative Party en zij ageerde tegen nieuwerwetsigheden als successierechten of het verbod op de vossenjacht.

De zes zussen hadden ook nog een broer, Thomas (1909-1945), die sneuvelde in Birma. Volgens zijn zus Jessica was ook hij een openlijke aanhanger van het fascisme.

Bronnen:

https://themitfordsociety.wordpress.com

http://bibliodaze.com/2014/06/from-best-to-worst-the-mitfords/

Chatsworth House

In memoriam: Jan-Kees van Langeveld (1950-2016)

Dat moet toch verdorie geen gewoonte worden: vorig jaar konden we via een whatsapp-groep op ons Griekse eiland Lesbos de ongelijke strijd volgen van een lieve vriendin die getroffen was door een aneurysma, dit jaar bereikte mij op een ander Grieks eiland, Ithaka, het bericht dat nog onverwacht snel Jan-Kees was overleden. Hij had al meer dan een jaar Micosis fungoides, een zeldzame vorm van huidkanker. Hij wantrouwde de dokter en pas op het allerlaatst had hij zich laten opnemen, veel te laat natuurlijk. Hij werd 66.

Ik leerde Jan-Kees in het begin van de tachtiger jaren kennen als collega bij een boekenveilingbedrijf en gedurende bijna vijftien jaar was ik heel dik met deze zeer eigengereide in Haarlem geboren Fries. Al gauw werd ik toegelaten tot zijn benedenwoninkje in de Hudsonstraat, een ware tijdcapsule, al was het nog niet eens zo makkelijk om vast te stellen wèlke tijd hier nu eigenlijk vastgelegd was. Was het de hippietijd van Height Ashbury 1967-1970, met gordijntjes, Boeddhabeeldjes en de gecompliceerde menggeur van wierook, patchouli en hasj? Of toch meer het Parijse fin-de-siècle van de decadentie, de Jugendstil, en dezelfde gecompliceerde menggeur van wierook, patchouli en hasj? Platenkasten vol muziek van Mountain, Hawkwind en de Grateful Dead stonden naast antieke eikenhouten boekenkasten met gekleurde glazen ruitjes, die vele eerste drukjes van Louis Couperus, Lodewijk van Deyssel en Ary Prins herbergden.

Maar net zo gemakkelijk knipte deze totaal autonome eclecticus doodgemoedereerd alle afleveringen uit van Dik Bruynesteyns Paroolstrip Appie Happie. Ooit miste hij één aflevering: de wereld was meteen te klein: ‘Dit is volstrekt onaanvaardbaar, Robje!' Ik was anderhalve kop groter dan hij. 'Hier gaan we onmíddellijk werk van maken!’. De zaak van het ontbrekende strookje was automatisch een principekwestie geworden en hij schreef een brandbrief naar de Paroolredactie. Het geval kwam Bruynesteyn zelf ter ore en in plaats van een kopietje van de gepubliceerde strip, stuurde hij een nieuwe, speciaal voor Jan-Kees getekende versie, die hij dolblij en apetrots toevoegde aan het plakboek. Zo breed en op ronduit schaamteloze manier uitsluitend aan zichzelf refererend was zijn smaak.

Jan-Kees was een van de interessantste mensen die ik gekend heb. Gecompliceerd ook. Zijn pretoogjes konden van het ene op het andere moment extreem argwanend worden, de vrolijke grijns op zijn kaken kon zomaar iets verbetens, iets teruggetrokkens en defensiefs krijgen. Hij had een venijnig soort humor (‘Mam, wat tracht je klaar te maken?’ 15 jaar oud) en een onweerstaanbare, terloopse bluf (‘Die blonde van Abba, je weet wel, die heb ik nog ‘s in m’n tent gehad, tijdens een midzomerfeest aan de Noordkaap, 1968.’).

Hoewel hij zes jaar ouder was dan ik waren we even oud en begrepen we elkaar bij tijd en wijle blindelings. Zonder hem zou de verhuizing naar Amsterdam-Oost, die mijn leven totaal veranderen zou, nooit gelukt zijn. Halfnaakt hing hij drie meter boven de diepte, hoog in een tegen de leuning van een trapgat vastgeklemde ladder met een klopboor te werken. Voor de verhuizing huurde hij een vrachtwagen die hij uit eigen portemonnee betaalde. Het kostte me soms maanden om hem zulk soort bedragen terug te mogen betalen (‘Nu niet, Robje. Ik heb een beetje haast. Laten we er volgende week effe naar kijken.’)

Samen reden we in de bedrijfsauto naar overal in Nederland om de bibliotheken van overleden verzamelaars op te halen en in de weekenden reden we in zijn metallic siena gespoten Toyota Celica Hatchback naar weer andere plaatsen in Nederland om onze eigen voorraden te verkopen op amateur-boekenmarktjes. Hij was een ongelofelijk handige prater en wist altijd de beste plekjes te krijgen, of voorspraak en heilige beloftes aan organisatoren te ontfutselen. Iedereen mocht hem ook. Een antiquaar uit het hoge noorden, een mede Diepfries, bracht een keer speciaal voor hem paling mee, die Jan-Kees vervolgens met een vies gezicht onder zijn collega's verdeelde. "Dat vullis vreet ik niet," mopperde de strenge vegetariër dan blijmoedig, ‘onvergeeflijk dat hij dat niet weet.’

Hij was een vegetariër, naaktloper, hasjroker, estheet, psychedelische rocker, filosoof, womanizer, voetbalkenner, cabaretier. Hij nam het begrip vriendschap bloedserieus en was tot in het absurde hulpvaardig. Al die jaren heeft hij mij van alles gegeven, boeken, prenten, LP’s, maar het is mij niet gelukt om hem ook maar één ding terug te geven. “Hou dat maar liever, Robje, jij hebt er meer aan dan ik”. Telefoneren met Jan-Kees was een zware opgave. Om te beginnen liet hij de telefoon rustig twintig, vijfentwintig keer overgaan, alvorens op te nemen. Had je hem dan aan de lijn, wist hij je anderhalf uur bezig te houden met een onstuitbare waterval van opinies, observaties, schijnbewegingen, grappen en dwaalwegen. Aan het eind van het gesprek was alles behandeld, behalve datgene waarover ik hem in eerste instantie gebeld had!

Langzaam maar zeker hield het op. Ik merkte het en het speet me, maar moest me er bij neerleggen. Wat kon ik anders dan mijn schouders ophalen? Mijn eigen leven met vrouw en baby ging immers ook door en als hij echt niet meer wilde, dan wilde hij niet. Ik was niet de enige, hoorde ik later, Jan-Kees weerde steeds meer mensen. Hij wilde niet dat iemand zich aan hem zouden hechten, hij zou toch gauw dood gaan (“Op m’n vijftigste maak ik er een eind aan, Robje. Wie wil er nu oud zijn?”)

Ik heb nadien nog geregeld geprobeerd hem terug te vinden via het internet, maar hij was voor mij in ieder geval totaal onvindbaar geworden. Dat klopt wel, schreef zijn zus Egbertien: ook het internet wantrouwde hij en hij verkoos zonder computer te leven.

Kan iemand Jan-Kees kennen? Bij al zijn schijnbaar vrolijke openhartigheid had hij zoveel verdedigingslinies, dat ik me nu achteraf realiseer dat ik eigenlijk bijna niets van hem afweet. Zijn inhalertjes bijvoorbeeld, zonder welke hij geen stap deed, was dat om iets heel anders te maskeren? Ik heb nooit geweten of hij het bij de hasj hield. Ik heb het hem nooit gevraagd en hij heeft het er nooit over gehad. En was zijn dochtertje nu wel of niet van hem? Mooie, dramatische verhalen vertelde hij er omheen, maar een duidelijk antwoord: nooit. En dan was ik nota bene ruim tien jaar zijn “beste vriend”.

Hoewel ik hem alweer zo lang jaar geleden voor het laatst gezien en gesproken heb, zal ik hem nu pas echt gaan missen.

(met dank aan Egbertien van Langeveld, van wie ook de foto’s afkomstig zijn)

(PS. Egbertien corrigeert me op een paar punten. Het geheugen is constant bezig zelf de witte stukjes op de landkaart in te vullen en soms kiest dat geheugen voor het gemak maar voor een cliché, misschien omdat het in dit geval zo'n voor de hand liggend, lekker kloppend hippie-cliché is: patchouli had Jan-Kees beslist nooit. Bleven over: hasj en wierook. En zeepjes. Hij had altijd allerlei lekkere zeepjes die hij overal in huis bewaarde. Wat ik "inhaler" noemde, was gewoon Vicks Spray. Volgens Egbertien zeker niet om duisterder zaken te maskeren of op te vangen, maar gewoon omdat hij het door een kromgegroeid neustussenschot vaak een beetje benauwd had.. RKE)

Ithaca 2

Het gekantelde eiland (foto: Jenet)

Vrienden schrikken altijd een beetje als we vertellen hoe wij op vakantie gaan. Jenet en ik geven er de voorkeur aan om drie weken lang op één Grieks eiland te verblijven, ieder jaar een ander, en om daarbij af te zien van het huren van gemotoriseerde vervoermiddelen. Fietsen mogen wel, maar ja, die eilanden zijn vaak niet helemaal vlak... Ithaca is zelfs uitgesproken slordig in elkaar gezet en zwaar gekanteld. Zo zijn we afhankelijk van het openbaar vervoer en onze benen. En het weer. Doorgaans loopt dat allemaal wel los: er is altijd wel een bus naar de hoofdstad of naar de andere kant van het eiland, en het weer is normaal gesproken altijd prachtig. Ondertussen stellen we ons voor dat op deze wijze onze microwereld zich meer verdiept dan bij de gemiddelde toerist die rond raast en zich geen tijd gunt voor échte onthaasting.

Tot zover de theorie.

In de praktijk ging het deze keer allemaal wat minder soepel. Van alle Griekse eilanden die we in de afgelopen jaren bezocht hebben, is Ithaca met een zekere voorsprong het moeilijkst te temmen gebleken. Er is op het Ionische eiland geen openbaar vervoer te bekennen, behoudens een (vrij dure) bootdienst naar een strand in het noorden, die we een paar keer genomen hebben. Dus waren we meer dan ooit aangewezen op de gestaag gespierder wordende benen. En het weer was zeer wisselvallig, met een paar verpletterende onweersbuien die uitbundig tegen de omringende heuvels oprolden.

Perachori

Vanuit Vathi kun je de vier windrichtingen uit, vrijwel steeds inclusief een paar heel venijnige klimmetjes. Een zeer nijdige klim was het naar het ruim 350 meter hoog gelegen dorp Perachori dat we vanuit ons huis lui op een bergflank zagen liggen. In de meeste gevallen ligt er aan het einde van wandeling als beloning een strandje op ons te wachten, vaak behoorlijk verlaten en in ieder geval niet overdreven rijk voorzien van uitspanningen. In het algemeen zoek je hier, zodra je het jachthavenachtige gedeelte verlaat, sowieso tevergeefs naar terrasjes. Bovendien waren wij laat in het seizoen en wie aanvankelijk nog in hippieachtige hutconstructies lichte consumpties verschafte hield daar halverwege ook mee op.

Hippieachtige hutconstructie (foto: Jenet)

Dat seizoenseinde, we hebben het al vaker meegemaakt. Op Andros was het de derde week van september zo goed als uitgestorven met, speciaal voor de Ross-mensen, nog één fatsoenlijk restaurant geopend. Hier op Itahaca viel dat nog wel mee, maar de twee beste restaurants gaven het advies ons maar niets meer aan te trekken van de menukaart en binnen te kijken wat ze in de vitrine nog hadden en aan te wijzen wat je beliefde. Ik wees een keer een punt champignontaart aan, maar even later kwam de bediende bedremmeld melden dat na mij een grote, luidruchtige groep Italianen van een jacht de hele taart ingepikt had. Sorry. Zo heb ik noodgedwongen voor het eerst van mijn leven moussaka gegeten. Gezien het feit dat ik niet dol ben op aubergine en zelfs een lichte hekel heb aan bechamel, een opmerkelijke ontwikkeling. 

Eten wat de vitrine schaft in Trehantiri

Wel had diezelfde taveerne altijd gestoofde geit en dat was zeker de moeite waard. Het blijft een wonder hoe diep hartig een gerecht kan worden als je het een aantal uren stooft in niets dan zout, peper, Griekse oregano en wat wijn.

De terugweg was nog interessant vanwege een staking. De veerdienst lag plat en we moesten met de boottaxi terug naar Kefalonia, waar het vliegveld is. We deelden vroeg in de ochtend het bootje met de burgemeester van Vathy, een ietwat smoezelig ogende figuur die in drie verschillende mobieltjes tegelijk tetterde en vergezeld werd van twee grote kerels met zonnebrillen (wat dat toch is? Verblindt het intense sterrenlicht ze?)

Volgend jaar maar weer eens terug naar de Egeïsche zee.