Eat your heart out, Claude Lorrain!

Ik ben maar eens naar de Claude Lorrain tentoonstelling in het Teylers-Museum geweest. Het moest er toch van komen. Samen met een vriend die op bezoek was, wandelde ik donderdagmiddag naar het vergrouwde, neo-classisistische gebouw aan het Spaarne.
Op voorhand weet je hoe zo’n tentoonstelling ingericht zal gaan worden: een zes- of achttal grote werken van de Lotharische landschapschilder, omspoeld door een enorme hoeveelheid tekeningen uit de vermaarde eigen collectie van het Teylers: studies, invloeden, navolgingen, modes, technieken, kruisbestuivingen en reisdoelen. Mooi, economisch en vooral handig gedaan. Ik sneer niet, ik heb daar oprechte bewondering voor.

Claude Lorrain, Kustlandschap met Perseus en de oorsprong van koraal,1673

Maar dan, de schilderijen zelf. Een landschapje neerzetten, dat kon hij inderdaad wel. Dat konden ze allemaal wel, die zeventiende-eeuwers. Een leuk herbergje, een kekke ruïne, een nerveus stroompje: geen enkel probleem. Maar wat een gestuntel ineens als Lorrain begon aan het schilderen van echte mensen! Een fiasco werd dat: houten klazen, in krampachtige houdingen, onzeker geschetst als door de hand van een twaalfjarige! Zie maar:

detail

In eerste instantie dacht ik dat dit schilderij een vroeg jeugdwerk moest zijn, gezien het onnatuurlijke water, het onzekere fort in de verte, de pardoes op het water gekwakte weerschijn van de zon, en vooral de lede poppen die onnatuurlijk op de rotsen neergelegd leken, met als hoogtepunt een bespottelijk pegasusje, dus ik was verbaasd om te zien dat dit werk juist geschilderd was door een zeventigjarige, op het hoogtepunt van zijn commerciële succes (hij nam geen opdrachten meer aan, was volgeboekt)! Neen, mensen kon hij niet, en fabeldieren al helemaal niet.

Als ik in het Teylers ben (zo’n eenmaal per jaar, schat ik) moet ik altijd even eer komen bewijzen aan twee grote schilderijen van mijn favoriete negentiende-eeuwse Nederlandse schilder, de in Middelburg geboren Barend Cornelis Koekkoek. Als men mij wel eens vraagt waar ik als dwarse zeikerd dan wèl van houd, zeg ik meestal ‘Voornamelijk tot en met Vermeer. De late Frans Hals en Rembrandt zijn me eigenlijk alweer te woest, en natuurlijk is er dan nog de geniale Barend Koekkoek.’ Uiteraard denken ze dan dat ik een grapje maak, maar dat is niet zo.

Barend Cornelis Koekkoek, Zomer, 1830

Barend Cornelis Koekkoek, Winter, 1837

De tweedekker Zomer en Winter hangt in de zaal met de permanente collectie, ouderwets opgehangen onder en boven elkaar, en geen stukje muur onbenut latend. De afbeeldingen die ik van het internet heb geplukt doen absoluut geen recht aan de met uiterste precisie op het doek gekerfde taferelen. Waar bijvoorbeeld de boomstam linksonder in Winter een beetje vaag blijft, is hij in werkelijkheid messcherp geciseleerd. Beide schilderijen (het kwadrant linksonder van Zomer en de boom in Winter doen bijna computer-generated aan!) zijn haast magisch-realistisch te noemen, meer in de richting van Willink of Delvaux, dan van Lorrain, in ieder geval. Trots liet ik mijn metgezel deze twee grote proto-postmoderne meesterwerken zien. Stil werd hij, terecht. Bedachtzaam gluurde hij naar de details. Hij zag wat ik in die schilderijen gezien had, en gaf me gelijk. De rug weer rechtend deed hij een paar stappen achteruit en sprak met verblufte bewondering in zijn stem de magische woorden van de aanhef van dit stukje: ‘Eat your heart out, Claude Lorrain!’